تحلیل تقابل‌ها و تضادهای واژگانی در شعر سنایی

بحث تقابل­ها یکی از مهمّ­ترین مباحث مورد توجّه ساختارگرایان است که می­توان ریشة آن را در باورهای اساطیری و فرهنگی بشر دانست. این مبحث که جایگاهی ویژه در زبان­شناسی دارد، می‌تواند در پژوهش­های ادبی؛ بویژه در نقد و تحلیل متون نیز نقش ارزشمندی ایفا کند. در پژوهش حاضر به بررسی تقابل­های واژگانی در شعر حکیم سنایی، شاعر برجستة سده­های پنجم و ششم هجری که با تحوّلات و نوآوری­هایش در غزل، قصیده و مثنوی، از جمله شاعران جریان­ساز ادب پارسی محسوب می­شود، پرداخته شده است. پرسش اصلی این نوشتار آن است که سنایی به چه میزان از تقابل سود جسته و دلایل کاربرد این عناصر در شعر او چه بوده است؟ نتایج بررسی نشان می­دهد، تقابل واژگان با بار معنایی متّضاد و متقابل، بخش گسترده­ای از شعر وی را در برگرفته است. با نگاهی ساختارگرایانه به شعر او، می­توان گفت این واژگان متقابل، همچون نشانه‌هایی در شعر سنایی­اند که با کلّیّت آثار او مرتبط هستند، به این معنی که از هر جهت که به شعر او بنگریم، عواملی وجود دارد که شعر او را به سوی دوگانگی سوق می­دهد. این نشانه­ها تبیین عینی شخصیّت سنایی، ناخودآگاه فردی و جمعی او، اوضاع جامعه و روزگارش، توجّه او به مضامین عرفانی، وجود اندیشه­های تعلیمی در شعر او و ویژگی‌های معنی­شناسی و هنری زبان شاعر است.